Osmanli'da çevre sorunlari

Toplumsal Tarih'in son sayisindan BirGun'un kultur-sanat sayfasinda cikan "Osmanli'da kirliymis" baslikli tanitimi sayesinde haberim oldu. Daha iyi bir baslik bulabilirlerdi editor bugunun sorunlarina bir baglanti kurarak ama bu yuzden dergiyi almamazlik etmedim. Bu dergiyi ilk defa, o da "Osmanli'da cevre sorunlari" baslikli bir dosya konusu icin aldim. Yayin Yonetmeni Aksit editoryal yazisinda dosya editoru Hamdi Genc'in bu konuyla ilgili bir doya olusturma teklifi karsisinda ilk basta "Osmanli'nin nasil bir cevre sorunu olabilir" diye dusunmus ve bunu cevre sorunlarinin sanayilesme sonucu ortaya ciktigi gorusune dayandirmis. Ilk bakista ben de hak verdim ama sonra aklima Clive Pointing'in yazdigi " Dunyanin Yesil Tarihi" kitap geldi. Pointing, Pasifik Okyanusu'nda kucuk bir ada olan Paskalya Adasi'nin ( Buyuk insan heykellerini hatirlayin) nasil olup da sanayi devriminden cok onceleri, 1500'ler, ekolojik bir felakete suruklendigini anlatir. Adada 20 kisi ile baslayan sosyal hayatin nasil kompleks bir uygarliga donustugu ama bitki ortusu ve ormanlar gibi dogal kaynaklari surdurulemez bir bicimde kullanmalarinin bu uygarligin sonunu getirdigi gercegi insani irkiltiyor. Suphesiz sanayilesme cevre sorunlarini belki de geri donulemez bir boyuta tasidi ama bu sanayi devrimi oncesi sorunlari perdelemiyor. Sorun kaynaklarin kullaniminda yatiyor. Osmanli'da bildigimiz kadariyla ekolojik bir felaket yasanmadi. Bu dosya bence ozel bir ilgiyi hakkediyor. Yeni tartismalar ve gecmisimize bir de cevre acisindan bakabilmek icin bir baslangiç olabilir.

Dosya tanitimi:

Dosya’da yer alan ilk yazı aynı zamanda dosyanın editörlüğünü de üstlenen Hamdi Genç’e ait. “İstanbul Boğaziçi Sahillerinde Sanayileşmeye Gösterilen Tepkiler" başlıklı yazıda, Boğaziçi’nin hem Avrupa hem de Anadolu sahillerinde 19. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’nin sanayileşmesinin bir tezahürü olarak görülen çarpık sanayileşmeye halkın ve kamu otoritelerinin tepkileri iki örnek üzerinden açıklanıyor.Haliç’ten Osmanlı Irakı’na Çevre Sorunları Dosya’da yer alan bir diğer yazı, M. Sait Türkhan’ın, "19. yüzyılda Haliç’te Çevre Sorunları ve Deniz Kirliliği" başlıklı makalesi. Yazar; Haliç ve çevresinde meydana gelen kirliliğin nedenlerini; tabiat şartlarından kaynaklanan kirlilik, insan eliyle meydana gelen kirlenme ve sanayi tesislerinden kaynaklanan kirlilik başlıkları altında inceliyor.Filiz Dığıroğlu, "Osmanlı Devleti’nde Hava Kirliği" başlıklı makalesinde 19. yüzyılda İstanbul’daki sanayileşme ve deniz ulaşımında kullanılan vapurların bacalarından çıkan duman nedeniyle meydana gelen hava kirliği ve devletin ilgili birimlerinin bunu önlemek amacıyla aldıkları önlemlere ilişkin değerlendirmeler yapıyor. Burcu Kurt, "Osmanlı Irak’ında Petrol ve Petrole Dayalı Çevre Kirliliğinin Keşfi” başlıklı yazısında, Osmanlı Irak’ı ile İran toprakları arasından geçen ve “bölge halkının yegâne içme suyu kaynağı olmanın yanı sıra sosyoekonomik hayatı açısından da önem taşıyan Şattü'l-Arap” Nehri’nin petrol nedeniyle kirlenmesini ele alıyor. Dosyada yer alan son yazı ise Emel Soyer’in kaleme aldığı “Osmanlı Dönemi Kasımpaşa Deresi Islah Çalışmaları”. Yazı, Kasımpaşa deresinin “18. yüzyılın ikinci yarısından 19. yüzyılın sonuna kadar geçen dönemde bir sorun haline gelerek çevredeki insanların şikâyetlerine sebep olan kirliliğin” faktörlerini ve devletin bunları gidermek için aldığı önlemleri değerlendiriliyor.